“Nino Costa”, poeta dialettale Torinese

Nino Costa, voglio iniziare con la presentazione di uno dei pochi poeti Piemontesi che hanno ottenuto un successo non solo locale ma in tutto il modo. Infatti le sue opere sono tradotte anche in lingua inglese e sono famose specialmente negli Stati Uniti.

 

 

Nino Costa - poeta dialettale (1886-1945). Nasce a Torino  da una famiglia di origini ciriacesi.

 

Studente al liceo Cavour, laureato in Lettere e in Veterinaria, svolge per tutta la vita la professione di bancario presso la Cassa di Risparmio di Torino.

 

Con lo pseudonimo di Mamina pubblica le sue prime poesie sul settimanale dialettale Birichin, fondato a fine Ottocento. A partire dal 1922 pubblica le sue raccolte di versi in piemontese: Mamina (1922), Sal e Pèiver (1924), Brassabòsch (1928), Fruta madura (1931), Poesie religiose piemontèise (1934), Ròba nòsta (1938), Tempesta, pubblicato postumo nel (1946).

 

Nino Costa muore a Torino il 5 novembre 1945, un anno dopo la prematura scomparsa del figlio diciannovenne Mario, ucciso durante un'azione partigiana in Val Chisone. È sepolto accanto al figlio nel cimitero di Ciriè. A Nino Costa  il Comune ha dedicato una scuola media e una via nel centro cittadino.

 

Voglio dedicare questa prima opera a una persona che amava le poesie, la letteratura, la musica, la sua Turin e ël so Piemont. Questa, meravigliosa, persona era mia mamma “mamma Pina”.

AM GUARDA

Chissà còsa ch’a s-ciairo ëd misterios
ij so bei euj – dë sda – dë dlà dël mond –
che ‘d volte am fisso atent e pensieros
e ‘d volte l’han në sguard così profond.

J’è ‘nt lor na specie dë stupor curios,
na serietà ch’am peisa e ch’am cunfond
come ‘l rifless d’un ciel tròp luminos,
come l’ombra d’un’acqua senza fond.

L’antica e disperà malinconìa
che tant da ‘mpess i stërmu an fond dël cheur
ecco….i l’arvëeddo adess ant j’euj ‘d mia cita

ma i la treuvo d’arair, për mè boneur….
Quasi sempre l’ so sguard, quand ch’as dësvìa,
am cerca am rii con al soris d'la vita.

Ën Piemontèis, la sua lenga

Nino (Gioan) Còsta (Giovanni Costa an italian) a l'era ën poeta.
A l'era nassù a Turin ël 28 ëd giugn dël 1886, da pare canavzan e mare monfrin-a. A tre agn a l'é restà orfanin ëd pare, ch'a l'era emigrà e a l'era mòrt an Mérica.
A l'avìa studià al ginasi Balbo e al liceo Cavour. Dòp l'esam ëd maduridà, për feje piasì a la famija a l'era anscrivusse a la facoltà 'd veterinaria e, apress soa prima làurea, a litre, anté ch'a l'é stàit anlev d'Arturo Graf.

An cost perìod a l'era stàit për un pòch a Paris, anté ch'a l'avìa fàit amicissia con Pitigrilli.
Ansema a chiel a l'avìa travajà ant un giornal ëd provinsa; ai doi a l'avìo daje 'l travaj ëd fé la crònaca ëd na condana a mòrt. Nopà che andeje, a l'avìo anventà 'l tòch ëd pianta e a l'avìo portalo al giornal. Ant la neuit ël condanà a l'era stàit grassià e ël di apress, an sël giornal, a-i son surtije sia la notissia dla grassia che la crònaca dl'esecussion. Ij doi amis a son ëstàit dlongh licensià.

Apress la làurea a l'ha ancaminà a mostré an vàire liceo dla provinsa, fin-a ch'a l'ha trovà un pòst a la Cassia ëd Risparmi (an efet a l'avìa vagnà doi concors: un a la Cassia ëd Risparmi e l'àutr ant l'aministrassion dël manicòmi; a l'avìa peuj sernù ël prim përchè - a disìa - a l'é apopré istess).
A l'ha ancaminà a scrive poesìe: a l'ancamin an fransèis, peuj an italian e finalman an piemontèis. An dzorpì che coste lenghe a parlava bin latin e a conossìa assè bin ël grech antich.

Dël 1918 a l'ha conossù a Nissa dla Paja soa fomna Ercolin-a; a l'ha avù tre masnà: Marìa Antonieta (ch'a l'é mòrta dòp pòchi mèis), Celestin-a e Mario, ch'a son ëstàit sorgiss d'ispirassion për tante soe poesìe.

Soa prima poesìa publicà a l'é Macëtta 'd Natal, surtìa an sël Birichin dël 23 dë dzèmber 1909. A segoitrà a mandé ëd soe composission a 'l Birichin, bon-a part firmà con lë stranòm na Mamina, fin-a al 1927, cand ël giornal a sara. Na sèrnia ëd coste poesìe a forma la pì part ëd sò prim volum (ma poesìe da 'l Birichin a-i saran ëdcò ant soa sconda e soa tersa arcòlta), ch'a pùblica a soe spèise. Cost a anandia na serie ëd ses arcòlte ëd poesìe, dont la dariera a sarà publicà dòp la mòrt dl'aotor.

A scriv ëdcò euvre ëd pròsa e teatraj (Tèra monfrin-a dël 1921, musicà da Edoardo Vercelletti, Testa 'd fer dël 1929).
A meuir a Turin ël 5 ëd novèmber dël 1945, crasà dal dolor për la mòrt ëd sò fieul Mario, mudaja d'argent al valor militar, mòrt combatend da partisan an sël Génévry ël 2 d'ost dl'ann prima. A l'é sotrà a Siriè, tacà a sò fieul.

L'arvelassion ëd Còsta poeta

Già ant ël 1911 Nino Còsta a l'avìa otnù dj'arconossiment për soe poesìe: l'arvista ebdomadaria Attualità ëd Milan a l'avìa organisà un concors ëd poesìa për tute le lenghe naturaj parlà an Italia e na poesìa ëd Còsta, antitlà Dësvijte, a l'era stàita signalà për la session an piemontèis.

Tutun, l'arvelassion pùblica ëd sò talent poétich a l'é rivà ant ël 1924, cand la sossietà Pro Torino a l'avìa organisà 'n concors ëd poesìa piemontèisa, dont ij giùdes a j'ero Mario Leoni, Arrigo Frusta e Rodina. Ij nòm dj'aotor ëd le poesìe a j'ero andrinta a 'd buste sarà, da duvertesse mach dòp dla decision dla giurìa. Dòp che ij giùdes a l'avìo sernù des poesìe da premié, an duvertand le buste a l'han dëscurvù che sinch a corispondìo al midem nòm: col ëd Nino Còsta. Nen podenda deje sinch premi a un sol, a l'han decidù ëd deje ël prim premi e na mudaja arcòrd për j'àotre quatr poesìe. Le poesìe a j'ero: Rassa nostran-a, Primavera an piassa Castel, Jë scarpon, L'ora grama, 'l babi e l'arsigneul.

Còsta e ij Brandé

Cand a la fin dj'agn 1920 ij poeta dla neuva generassion as gropo ansema antorn a Pinin Pacòt për formé la Companìa dij Brandé, Còsta a l'é ant ël pien ëd soa madurità artìstica e a l'é ël poeta pì amportant dël moment. A ancoragia jë sfòrs ëd Pacòt e a j'arconòss l'amportansa ëd sò travaj për la valorisassion dla lenga e dla poesìa piemontèise. Ma Còsta a restërà sempe a distansa da la Companìa. A colabora nen a la realisassion dël prim Armanach piemontèis dël 1931, an disend che a trovava giust che ël prim armanach a fussa fàit tut daj pì giovo. A dà na man a col dël 1932, ma a l'é genà da l'ategiament setari dij poeta dla Companìa. Dzortut a-j piaso pa le simpatìe fassiste che ij Brandé a treuvo soens l'ocasion d'esprime. A l'ocasion dla preparassion dl'Armanach dël 1937, Còsta a scriv na litra a Pacòt anté ch'a conferma soa simpatìa për l'arserca ëd poesìa neuva dij Brandé ma a ciama d'esse lassà da part, an disend ch'as sentìa nen d'esse «nì dij vòstr, nì dj'àotri». Sòn a pròvoca l'arspòsta fòra dij feuj ëd Pacòt, ch'a lo trata da poeta dn'época passà an arvendicand ël present pr'ij sò Brandé. Còsta, ëd caràter pasi e sensìbil, a reagiss nen. Soa arspòsta a sarà, l'ann apress, la publicassion ëd Ròba nòstra, n'àotra arcòlta ëd poesìe fiamenghe.
Con ël temp, Pacòt farà marcià andré da sò giudissi e a arconossrà torna ël valor ëd Còsta e soa amportansa ant la literatura piemontèisa.

Euvre prinsipaj

• Mamina (prima edission: Lattes 1922)
• Sal e pèiver (prima edission: Sacerdote 1924)
• Brassabòsch (prima edission: Casanova 1928)
• Fruta Madura (prima edission: S.E.L.P. 1931); a l'é la prima arcòlta anté che Còsta a l'ha adotà la grafìa piemontèisa moderna
• Ròba nòstra (prima edission: 1938)
• Tempesta (prima edission: 1946, dòp 'd soa mòrt)
• Tornand (arcòlta soagnà da Andrea Viglongo ëd poesìe dl'aotor nen anserìe ant ij ses volum ëd soa euvra; Viglongo 1977)
• Il divino dono (arcòlta ëd poesìe e pàgine 'd pròsa an piemontèis e an italian për le masnà)

     Mirò
 
Fonte Wikipedia ën piemontèis